Ból ucha u dziecka - przyczyny, leczenie

Ból ucha u dziecka to bardzo uciążliwa i przykra dolegliwość. Niestety większość dzieci przynajmniej raz w życiu przechodzi przez to nieprzyjemne schorzenie. Warto zatem wiedzieć, jakie są przyczyny bólu oraz co zrobić, aby złagodzić objawy choroby i zapobiec jej nawrotom.

Bolące ucho u dziecka. Co może oznaczać?

Ból ucha inaczej nazywany jest otalgią. Możemy wyróżnić otalgię pierwotną, czyli ból pochodzący bezpośrednio z ucha, oraz wtórną – gdy ból jest rzutowany (odniesiony), czyli pochodzi z innych struktur, a chory odczuwa go w uchu. Przyczyn otalgii jest bardzo dużo, jednak zdecydowanie częstsza jest otalgia pierwotna, a wśród niej najczęściej u dzieci spotykamy się z ostrym zapaleniem ucha środkowego (OZUŚ)¹. W większości przypadków jest to zakażenie mieszane, bakteryjno-wirusowe, wstępujące z części nosowej gardła poprzez trąbkę słuchową, która łączy gardło z uchem środkowym. Sprzyja mu więc infekcja, typowo choroba przeziębieniowa, w górnych drogach oddechowych oraz inne stany utrudniające wentylację trąbki np. przerost migdałka gardłowego lub alergiczny nieżyt nosa.

Ból towarzyszący chorobie może pochodzić z ucha zewnętrznego lub ucha środkowego. Źródłem uciążliwych dolegliwości mogą być m.in.:

• bakteryjne zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego,

• zapalenie ochrzęstnej,

• półpasiec uszny,

• ospa wietrzna,

• czop woskowinowy,

• ostre pęcherzowo-krwotoczne zapalenie błony bębenkowej (głównie w przebiegu grypy),

• zaburzenia trąbki słuchowej,

• zaostrzenie przewlekłego zapalenia,

• nowotwory².

Choroby toczące się w uchu wewnętrznym niemal nigdy nie wywołują dolegliwości bólowych, ponieważ nie posiada ono unerwienia czuciowego.

Objawy bólu ucha

Małe dzieci na nieprzyjemne odczucie bólu reagują objawami ogólnymi takimi jak rozdrażnienie, płaczliwość, wybudzanie w nocy, zmniejszenie apetytu, czasem też biegunkowe stolce lub wymioty. Poza tym może wystąpić pocieranie ucha o poduszkę, łapanie się za uszy i ból przy ucisku na skrawek ucha. Nie są to jednak dolegliwości, na podstawie których można rozpoznać przyczynę bólu i pominąć wizytę lekarską. Dopiero u dzieci powyżej 3-4 roku życia da się łatwiej rozpoznać, z którego dokładnie miejsca promieniuje ból.

Ostre zapalenie ucha środkowego najczęściej poprzedzają objawy infekcji górnych dróg oddechowych, a więc katar, zatkany nos, czasem ból gardła, kaszel i podwyższenie temperatury. Później zwykle pojawia się typowy ból ucha – silny, o tętniącym (pulsującym) charakterze, najbardziej dokuczliwy w nocy3. Trzeba jednak pamiętać, że aż u 20% chorych OZUŚ jest niebolesne. Z kolei gorączka występuje zaledwie u 1/4 chorych, zatem nie jest koniecznym objawem schorzenia. W przypadku nasilonego zapalenia, z dużą ilością wydzieliny gromadzącej się w uchu, może nastąpić pęknięcie błony bębenkowej i wyciek ropnej treści z ucha4. W takiej sytuacji zazwyczaj dochodzi również do upośledzenie słuchu, które nie jest od razu zauważalne, szczególnie przez małe dzieci.

Kiedy udać się do lekarza? Zaleca się, aby już tego samego dnia, w którym pojawiły się dolegliwości umówić na wizytę u lekarza dzieci do 2 roku życia, wszystkie dzieci gorączkujące powyżej 39 ℃, wymiotujące, mające biegunkę lub gdy występuje u nich niedobór odporności, nawracające zapalenia ucha, wady twarzoczaszki albo Zespół Downa.

U pozostałych dzieci można zaczekać z wizytą do następnego dnia. Często zdarza się, że w ciągu tych kilkunastu godzin dochodzi do znacznego, samoistnego złagodzenia dolegliwości i wizyta nie będzie już konieczna.

Jak pomóc dziecku w bólu uszu

Celem rozpoznania przyczyny bólu ucha wykonuje się podstawowe badanie, jakim jest otoskopia. Stwierdzany w tym badaniu brak nieprawidłowości nasuwa podejrzenie otalgii wtórnej. Wtedy chore dziecko kierowane jest do laryngologa celem poszerzenia diagnostyki. Gdy specjalista uzna to za konieczne, może wykonać także badanie audiometryczne słuchu, badanie tympanometryczne, badania krwi, RTG lub nawet tomografię komputerową.

Uwypuklenie na zewnątrz i zaczerwienienie błony bębenkowej świadczą o najczęstszej chorobie - stanie zapalnym w uchu środkowym. Wówczas rzadko wykonuje się badanie audiometryczne, ponieważ upośledzenie słuchu jest czymś, czego i tak się spodziewamy. Zwykle ustępuje ono samoistnie wraz z poprawą stanu zdrowia.

Leczenie zależy od zdiagnozowanej przyczyny bólu ucha. W OZUŚ zwykle zaleca się zastosowanie leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych (ibuprofen lub paracetamol) oraz czujną obserwację dziecka przez 24-48h. U 2/3 chorych dolegliwości zmniejszają się po tym czasie i udaje się uniknąć leczenia antybiotykowego. U pewnych dzieci należy jednak od razu zastosować antybiotyk, bez wyczekiwania na samoistną poprawę:

• dzieci poniżej 2 r.ż. z obustronnym ostrym zapaleniem ucha środkowego,

• towarzysząca wysoka gorączka / wymioty / wyciek z ucha,

• grupa zwiększonego ryzyka – nawracające zapalenie ucha środkowego, Zespół Downa, wady twarzoczaszki, odbiorcze upośledzenie słuchu, zaburzenia immunologiczne.

W przypadku nieżytu górnych dróg oddechowych towarzyszącego i niejako wywołującego OZUŚ można zastosować preparaty, których działanie opisuje się jako przywracające drożność nosa i odblokowujące trąbkę słuchową – są to substancje obkurczające naczynia błony śluzowej nosa, w tym np. oksymetazolina, fenylefryna. Zmniejszają obrzęk śluzówki nosa i ilość zalegającej wydzieliny, ułatwiając w ten sposób przepływ powietrza przez nos i trąbkę słuchową aż do jamy bębenkowej.

Jednym z powszechnie stosowanych preparatów jest olejek kamforowy. Nie znajduje się on jednak w wytycznych dotyczących leczenia bólu ucha (oprócz leczenia czopu woskowinowego – tutaj udowodniono jego skuteczność jako jednego ze składników olejowych kropli do uszu). U dzieci poniżej 6 roku życia nie zaleca się jego stosowania. W późniejszym wieku najlepiej zapytać bezpośrednio lekarza badającego dziecko, czy w danej chorobie będzie skuteczny, a przede wszystkim bezpieczny.

Ciepłe okłady bolącego ucha mogą przynieść chwilową ulgę. Zwykle robi się je z butelki wypełnionej ciepłą wodą lub specjalnego żelowego woreczka. Należy przy tym uważać, aby nie oparzyć małżowiny usznej.

Powiązane artykuły:

Poznaj objawy zapalenia ucha środkowego >>
Gdy ucho boli, czyli zapalenie ucha środkowego >>
Jak rozpoznać zapalenie ucha u dziecka? >>

Bibliografia

1. Emilia Bojanowska, Krzysztof Oleś, Joanna Leszczyńska, Joanna Mika, Ból ucha a choroby innych narządów w obrębie głowy i szyi, [w:] https://bolczasopismo.pl/api/files/view/31887.pdf , Dostępny od: 22.07.2014.
2. Anna Zakrzewska, Ból ucha u dziecka, [w:] https://www.mp.pl/pacjent/objawy/74807,bol-ucha-u-dziecka , Dostępny od: 29.03.2017.
3 Elżbieta Hassmann-Poznańska, Ostre zapalenie ucha środkowego u dziecka, [w:] https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/laryngologia/74798,ostre-zapalenie-ucha-srodkowego/ , Dostępny od: 10.11.2016.
4 Jerzy Kuczkowski, Aktualne problemy w rozpoznawaniu i leczeniu ostrego i wysiękowego zapalenia ucha środkowego, [w:] https://journals.viamedica.pl  › article › download, Dostępny od: 15.09.2011.